Ontremming

Veel mensen met hersenletsel hebben last van ontremming. Bij ontremd gedrag heeft iemand moeite zijn impulsen en gedrag te controleren, alsof de ‘natuurlijke rem’ eraf is. De ontremming kan zich op verschillende terreinen uiten: motorisch, emotioneel, verbaal of op het gebied van voeding of seksualiteit.

Oorzaken van ontremming

Mensen die als gevolg van hun hersenletsel last hebben van ontremming hebben vaak frontaal hersenletsel opgelopen. Het voorste deel van de voorhoofdskwab stuurt ons denken en handelen aan en zorgt voor het beheersen van gedrag en emoties. Als dat gebied beschadigd is, kan de persoon impulsen of gevoelens minder goed beheersen.

Ook de amygdala speelt een rol in ontremd gedrag na hersenletsel. In de amygdala, ook wel de ‘amandelkern’ genoemd, worden (vooral negatieve) emoties opgeslagen. Denk bijvoorbeeld aan verdriet als gevolg van het verlies van een dierbare. Het brein slaat dit verdriet op. De remming vanuit de voorhoofdskwab zorgt ervoor dat het daar na verloop van tijd blijft. Dit voorkomt dat we de rest van ons leven huilend doorbrengen. Als de doorbloeding van de voorhoofdskwab afneemt of door hersenletsel is aangetast, neemt ook de remming op de amygdala af. Hierdoor kunnen mensen emotioneler raken en bijvoorbeeld sneller gaan huilen.

Soorten ontremming

Mensen kunnen na hersenletsel ontremd raken op verschillende terreinen:

• Verbale ontremming maakt iemand tot een niet te stoppen prater.
• Motorische ontremming leidt tot rusteloos heen en weer lopen, niet stil kunnen zitten of voortdurend friemelen. Ook steeds geld uitgeven kan een vorm van motorische ontremming zijn.
• Bij emotionele ontremming is iemand niet meer ‘gewoon’ boos of verdrietig, maar meteen heel erg boos of vreselijk verdrietig. Hij uit deze emoties te pas en te onpas. Ook de seksualiteit kan ontremd zijn. Dat kan leiden tot grensoverschrijdend gedrag: iemand voortdurend in de billen of borsten willen knijpen, bij iedereen op schoot willen zitten, steeds seksueel geladen grapjes maken.
• Bij een eet-ontremming heeft iemand zijn eet- of drinkgedrag niet onder controle. Daardoor blijft iemand dooreten zonder verzadiging te bereiken of bijvoorbeeld eindeloze kopjes koffie inschenken. Eet-ontremming leidt nogal eens tot overgewicht bij mensen met hersenletsel. 
• Dwang-lachen en dwang-huilen komen regelmatig voor na hersenletsel. Het lachen of huilen is dan geen uiting van plezier of verdriet. Het is een lege emotie. Dwang-lachen is net zoiets als de slappe lach hebben: je wilt wel stoppen maar het lukt niet.

Gevolgen van ontremming

Ontremd gedrag als gevolg van hersenletsel kan voor veel problemen zorgen. Eet-ontremming leidt vaak tot overgewicht. Iemand die door zijn hersenletsel zich niet kan inhouden bij het shoppen, kan in financiële problemen raken. Seksuele ontremming of agressie kan leiden tot delicten. Ook voor de omgeving is ontremd gedrag een groot probleem. Iemand die éérst doet en dan pas denkt, kan relaties beschadigen. Voor naasten is het moeilijk als iemand een korte tijd zijn gedrag wél onder controle heeft en daarna alsnog ontremd is. Iemand is dan bijvoorbeeld vriendelijk voor het bezoek. Als het bezoek weg is gedraagt hij zich weer agressief. Het gevaar is dan je dan denkt dat iemand zijn impulsen best kan beheersen als hij het maar wíl.

Ontremming tegengaan

Hoe zenuwachtiger mensen worden en hoe meer druk ze ervaren, hoe moeilijker ze het ontremde gedrag kunnen stoppen. Bijvoorbeeld: als de omgeving mee gaat lachen, wordt het lachen versterkt. Afleiding is het meest probate middel.

Dat geldt ook voor dwanghuilen. Vaak wordt vanuit het besef dat het leven drastisch is veranderd op dwanghuilen gereageerd, alsof het veroorzaakt wordt door een diep verdriet. Voor omstanders is het moeilijk om een onderscheid te maken tussen echt huilen en dwanghuilen. Maar dwanghuilen stopt meestal onmiddellijk als de ander er niet in meegaat. Het beste hulpmiddel is dus niet een troostende arm bieden maar iemand afleiden van de emotie.

Soms wordt medicatie voorgeschreven om ontremming te verminderen. Ook moet soms de omgeving maatregelen nemen. Bij ontremd eet- of drinkgedrag helpen inzichtgevende gesprekken meestal niet. De omgeving moet ervoor zorgen dat er slechts beperkt eten of drinken in huis is. Bij seksuele ontremming is het belangrijk dat de sfeer zoveel mogelijk ontdaan wordt van seksuele prikkels. Er bestaan ook trainingen en methodes om beter te leren omgaan met ontremming als gevolg van hersenletsel. Het behandelprogramma Hersenz is één van de mogelijkheden.

Het verhaal van Pieter

Toen Pieter in zijn examenjaar VMBO zat, werd hij op de fiets aangereden door een auto. Met een ernstige hersenkneuzing belandde hij op de Intensive Care waar ze hem vijf dagen in een kunstmatige coma hielden. Na een operatie verliet hij na drie weken het ziekenhuis. Na zes weken leek hij weer de oude en ging weer naar school. Hersenletsel? Daar dacht Pieter niet aan. Hij voelde zich goed dus ging weer gewoon verder met zijn leven. Lees het hele verhaal van Pieter.